BELEDİYELERİN KAPATILMASI KONUSUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ (2010)
Hazırlayan: Halil MEMİŞ
I- KONU:
Kamuoyunda yer alan ve nüfusu 2000’in altında bulunan belediyelerin kapatılması yönündeki çalışmalar.
II- RAPORUN AMACI:
Düzenlenen bu raporun amacı,
Kamuoyunda oluşan kanaate açıklık getirmek, kamuoyunda yer alan haberler çerçevesinde nüfusu 2000’in altında olan üye belediyelerimizden birliğimize ulaşan talepleri dile getirmek, ülkemiz genelinde bu olaydan etkilenecek belediyelerle ilgili görüşlerimizi ortaya koymak,
Bu rapor, resmi hiçbir kurumun görüşü niteliğinde olmayıp, tamamen güncel bir konu hakkındaki görüşlerimizi ifade etmek amacıyla hazırlanmıştır.
III- HUKUKİ YÖNÜ:
5393 sayılı Belediye Kanunu:
Kuruluş
Madde 4- Nüfusu 5.000 ve üzerinde olan yerleşim birimlerinde belediye kurulabilir. İl ve ilçe merkezlerinde belediye kurulması zorunludur.
İçme ve kullanma suyu havzaları ile sit ve diğer koruma alanlarında ve meskun sahası kurulu bir belediyenin sınırlarına 5.000 metreden daha yakın olan yerleşim yerlerinde belediye kurulamaz.
Köylerin veya muhtelif köy kısımlarının birleşerek belediye kurabilmeleri için meskun sahalarının, merkez kabul edilecek yerleşim yerinin meskun sahasına azami 5.000 metre mesafede bulunması ve nüfusları toplamının 5.000 ve üzerinde olması gerekir.
Bir veya birden fazla köyün köy ihtiyar meclisinin kararı veya seçmenlerinin en az yarısından bir fazlasının mahallin en büyük mülki idare amirine yazılı başvurusu ya da valinin kendiliğinden buna gerek görmesi durumunda, valinin bildirimi üzerine, mahalli seçim kurulları, on beş gün içinde köyde veya köy kısımlarında kayıtlı seçmenlerin oylarını alır ve sonucu bir tutanakla valiliğe bildirir.
İşlem dosyası valinin görüşüyle birlikte İçişleri Bakanlığına gönderilir. Danıştayın görüşü alınarak müşterek kararname ile o yerde belediye kurulur.
Yeni iskan nedeniyle oluşturulan ve nüfusu 5.000 ve üzerinde olan herhangi bir yerleşim yerinde, İçişleri Bakanlığının önerisi üzerine müşterek kararnameyle belediye kurulabilir.
Birleşme ve katılma
Madde 8- Belde, köy veya bunların bazı kısımlarının bir başka beldeye katılabilmesi için bu yerlerin meskun sahalarının katılınacak beldenin meskun sahasına uzaklığı 5.000 metreden fazla olamaz.
Bir belde veya köyün veya bunların bazı kısımlarının meskun sahasının, komşu bir beldenin meskun sahası ile birleşmesi veya bu sahalar arasındaki mesafenin 5.000 metrenin altına düşmesi ve buralarda oturan seçmenlerin yarısından bir fazlasının komşu beldeye katılmak için başvurması halinde, katılınacak belde sakinlerinin oylarına başvurulmaksızın, katılmak isteyen köy veya belde veya bunların kısımlarında başvuruya ilişkin oylama yapılır. Oylama sonucunun olumlu olması halinde başvuruya ait evrak, valilik tarafından katılınacak belediyeye gönderilir. Belediye meclisi evrakın gelişinden itibaren otuz gün içinde başvuru hakkındaki kararını verir. Belediye meclisinin uygun görmesi halinde katılım gerçekleşir. Büyükşehirlerde birleşme ve katılma işlemleri, katılınacak ilçe veya ilk kademe belediye meclisinin görüşü üzerine, büyükşehir belediye meclisinde karara bağlanır. Katılma sonrası oluşacak yeni sınır hakkında, 6 ncı maddeye göre işlem yapılır ve sonuç İçişleri Bakanlığına bildirilir.
Bir beldenin bazı kısımlarının komşu bir beldeye katılmasında veya yeni bir belde ya da köy kurulmasında, beldenin nüfusunun 5.000’den aşağı düşmemesi gerekir.
Büyükşehir belediyesi bulunan yerlerde ayrılma yoluyla yeni bir belde kurulması için belde nüfusunun 100.000’den aşağı düşmemesi ve yeni kurulacak beldenin nüfusunun 50.000’den az olmaması şarttır.
Bu madde uyarınca gerçekleşen katılmalarda, katılınan belde ile bazı kısımları veya tümü katılan köy veya belde arasında; taşınır ve taşınmaz mal, hak, alacak ve borçların devri ve paylaşımı, aralarında düzenlenecek protokolle belirlenir.
Birleşme ve katılma işlemlerinde bu maddede düzenlenmeyen hususlarda 4 üncü madde hükmüne göre işlem yapılır.
Tüzel kişiliğin sona erdirilmesi
Madde 11- Meskun sahası, bağlı olduğu il veya ilçe belediyesi ile nüfusu 50.000 ve üzerinde olan bir belediyenin sınırına, 5.000 metreden daha yakın duruma gelen belediye ve köylerin tüzel kişiliği; genel imar düzeni veya temel alt yapı hizmetlerinin gerekli kılması durumunda, Danıştayın görüşü alınarak, İçişleri Bakanlığının teklifi üzerine müşterek kararname ile kaldırılarak bu belediyeye katılır. Tüzel kişiliği kaldırılan belediyenin mahalleleri, katıldıkları belediyenin mahalleleri haline gelir. Tüzel kişiliği kaldırılan belediye ile köylerin taşınır ve taşınmaz mal, hak, alacak ve borçları katıldıkları belediyeye intikal eder.
Nüfusu 2.000’in altına düşen belediyeler, Danıştay’ın görüşü alınarak, İçişleri Bakanlığının önerisi üzerine müşterek kararname ile köye dönüştürülür. Tüzel kişiliği kaldırılan belediyenin tasfiyesi il özel idaresi tarafından yapılır. Bu belediyenin taşınır ve taşınmaz malları ile hak, alacak ve borçları ilgili köy tüzel kişiliğine intikal eder. İntikal eden borçların karşılanamayan kısımları il özel idaresi tarafından üstlenilir ve vali tarafından İller Bankasına bildirilir. İller Bankası bu miktarı, takip eden ayın genel bütçe vergi gelirleri tahsilat toplamının belediyelere ayrılan kısmından keserek ilgili il özel idaresi hesabına aktarır.
Geçici Madde 3- Bu Kanunun yayımlandığı tarihte 2000 yılı genel nüfus sayımına göre nüfusu 2.000’in altına düşen belediyelerin tüzel kişiliklerinin kaldırılarak köye dönüştürme işlemi, bu Kanunun 8 inci maddesi uygulamasından faydalanmak isteyen belediyeler için 31/12/2006 tarihine kadar uygulanmaz. Tüzel kişiliğin kaldırılmasında, birleşme veya katılma sonrasında 2000 yılı genel nüfus sayımı sonucuna göre oluşan toplam nüfus esas alınır.
5272 sayılı Belediye Kanununun geçici 4 üncü maddesine göre yapılan işlemler bu maddeye göre yapılmış sayılır.
IV- BELEDİYELERDEN BİRLİĞİMİZE ULAŞAN KONULAR:
Ordu İlimize dahil belediye başkanlarımızın toplu olarak yazdıkları yazı:
“Sayın Başbakanımızın şok bir kararla nüfusu 2.000’in altına düşen belediyelerin kapatılması yönündeki talimatı biz belediye başkanlarını ve belde halkını ciddi manada zora sokmuştur.
Hal böyle iken; siz devlet büyüklerinden bu tip beldelerin kurtarılması adına bir takım taleplerimiz olacaktır. Bunlardan,
a) Karadeniz Bölgesindeki arazi yapısına göre her vatandaş kendi tarla ve arazisi üzerine evini yapmıştır. Karadeniz Bölgesindeki beldeler kurulunca, ortak bir yerde belde kurulması kararlaştırılmış. İmar planı yapılmış komşu köylerden dahi vatandaşlar gelerek arasa satın almış, üzerlerine 5-6 katlı apartmanlar yapmışlardır. İşyeri açmış, pazar kurmuşlardır. Beldelerimiz civarın eğitim, kültür ve ticaret merkezi durumuna gelmiştir. Bu oluşumlar belediyeler kurulduktan sonra gerçekleştirilmiştir. Belediyelerimizin kapatılmasıyla işyerleri de kapanacak işsizlik artacaktır. 5-6 katlı binalar işe yaramaz beton yığınları olarak kalacaktır.
b) Nüfusu 1.000’in altına olan belediye sayısı 150, nüfusu 1500’ün altında olan belediye sayısı 450 dir. Öncelikle nüfusu 1000’in altında olan belediyelerin kapatılmasının düşünülmesi,
c) Belde belediyelerinin merkezine 5000 metre mesafedeki mahalle ve köyleri birleştirmek suretiyle beldelerimizin bir defaya mahsus olmak üzere kapatılmaması ve bununla ilgili süre verilmesi,
d) Kapatılması düşünülen belde belediyelerinin nüfuslarının 2008 yılı sonu itibariyle değerlendirmeye alınmasını,
e) Bir beldeyi kapatmak için sadece nüfus kriterine bakılmamalı, o beldenin coğrafi ve gelişmişlik durumu da göz önüne alınmalıdır.
Takdir ve tensiplerinize arz ediyoruz. 30.01.2008”([1])
V- DEĞERLENDİRME:
A) Durum Tespiti:
Adrese Dayalı Nüfus Sayımı sonucunda açıklanan resmi rakamlara göre; nüfusları 2.000’den az belediyelerin sayısı, aynı durumdaki ilçe belediyeleri hariç 893 olup bunlardan nüfusu;
– 2.000 ile 1.500 arasında olanların sayısı 380,
– 1.500 ile 1.000 arasında olanların sayısı 334,
– 1.000 ile 500 arasında olanların sayısı 165,
– 500’den az arasında olanların sayısı 14’tür.
Bu tablodan anlaşılacağı üzere, nüfus sayısı 500’ün altında olan belediyeler de söz konusudur.
Kamu hizmetlerinde hiçbir zaman karlılık gözetilemez. Önemli olan, hizmetin sunumunda verimliliğin bulunmasıdır.
Kamuoyunda olay, sanki kapatılan belediyeler kaderlerine terk edilecekmiş gibi bir algılama olmasının yanında, kapatılan belediyelerin özel idarenin bir şubesi gibi halen bulunduğu yerde faaliyet göstereceği gibi algılamalarda mevcuttur.
Öncelikle şunu ifade etmeliyiz ki, konunun hukuki boyutuna vakıf olanlar sonucun az çok ne olacağını kestirebilmekte, onun haricinde konuya hukuki olarak vakıf olmayanlar nezdinde ise büyük bir bilgi kirliliği mevcuttur.
Nüfusu az olan birçok belediyemizin gelir kaynağı sınırlıdır, hatta sadece İller Bakması kanalıyla aktarılan Genel Vergi Gelirleri payından ibarettir.
Buna karşılık, benzer nitelikte olan bazı belediyelerin kendi özel durumlarından dolayı farklı gelir kaynakları olabilmektedir.
Kısacası, konunun sadece gelir kaynakları ile ifade edilmesi ve değerlendirilmesi veya kamuoyunda öyle algılanması doğru sonuçlar doğurmayacaktır.
Özellikle, nüfusu düşük olmakla beraber, merkez haline gelmiş, komşu birçok yerleşimlerin (belediye, köy, mezra) alışveriş ve kültür merkezi haline gelmiş belediye niteliğine haiz yerleşimlerimiz de mevcuttur.
Yıllardır, ülkemizdeki belediyelerin yarısından çoğu henüz tüzel kişilik kazanmadan belediye statüsünde bulunan kasabalarımız mevcuttur.
Bu gibi kasabalarımızın etrafında bulunan, bu kasabalarla ticaret ve diğer nedenlerle bağı bulunan birçok yerleşim merkezi politik birçok nedenle belediye haline dönüştürülmüş, bu durum çekim merkezi halinde olan eski kasabalarımızın çekim noktası olmaktan çıkmasına vesile olmuş, bu durum ise bu günkü sonu doğurmuştur.
Belediyelerin kapatılması değerlendirilirken, özellikle sadece nüfus üzerinden gidilmemesi;
– Belediyelerin coğrafik özelliklerinin gözetilmesi,
– Merkez olma niteliklerinin dikkate alınması,
– Kamuoyunda özellikle turizm, kültür ve tarihi açılardan çekim noktası olup olmamalarına dikkat edilmesi,
– Yıllardır belediye hizmetlerini almaya alışmış vatandaşın, bu hizmetlerden mahrum olmasının doğuracağı sonuçlar psikolojik ve sosyolojik olarak değerlendirilmesi,
– Sayımda bugün ortaya çıkan nüfusların, yılın ortalamasının neresinde olduğunun dikkate alınması,
– Belediyelerin hizmetlerinin sadece yerleşik nüfus için değil, aynı zamanda her ne şekilde olursa olsun o beldede ikamet etmediği halde sürekli o beldeden ticari, sosyal ve iktisadi olarak yararlananların da belediyenin hizmet sunmak durumunda kaldığı kitleler olduğu,
– Yapılacak olan kapatma işleminin göçleri daha da hızlandıracağı, kentlerdeki nüfusun kapanan belediyelerden gelenlerle artacağı ve bu durumun göç alan belediyeler açısından imardan diğer hizmetlere kadar sorunlar yaratacağı,
gözönünde bulundurulmalıdır.
Bu hususları çoğaltmak mümkündür.
Yukarıda verilen mevzuat hükümlerinden de anlaşılacağı üzere, 5393 sayılı Belediye Kanunu bundan böyle belediye kurulabilmesi için en az 5000 nüfus kriterini getirmiştir.
Yine Kanunun 11. maddesinin ikinci fıkrasında, nüfusu 2000’in altına düşen belediyelerin kesin olarak kapatılacağı hüküm altına alınmış ve bunun usulü de aynı fıkrada hükme bağlanmıştır.
Öncelikle objektif olarak şu tespiti çok iyi yapmamız gerekmektedir:
5393 sayılı Belediye Kanununun 11. maddesinin ikinci fıkrası, bu hükümleri uygulayan veya uygulamak zorunda olanlar için hukuki bir zorunluluktur. Burada, yönetimin içinde olanlar açısından takdire dayalı bir durum söz konusu değildir.
Bu hukuk devleti olmanın da bir gereğidir.
Çıkartılan ve Sayın Cumhurbaşkanımız tarafından onaylanan ve Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren “Büyükşehir Belediyesi Sınırları İçerisinde İle Kurulması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” ile birçok alt kademe belediyemiz, başka belediyeler ile birleştirilmiş, birçok kasaba belediyemizde kapatılmıştır. Çıkarılan bu Kanun ile yapılan uygulama ise, 5393 sayılı Belediye Kanunundan ayrı bir uygulamadır. Karşı karşıya olduğumuz durum tamamen farklı bir yasal düzenlemedir.
B) Sonuç:
Kaynakların rasyonel ve hizmetlerin daha etkin olarak gördürülmesi amacıyla düşünülen bir tedbir olan belediye kapatma işlemlerinin şu hususlar veya kriterler dikkate alınarak yapılmasının amaca daha iyi hizmet edeceğini düşünmekteyiz.
a) Öncelikle yapılacak kapatma işleminde tek başına nüfus kriteri esas alınmamalı, bulunacak objektif bir formülle o belediyenin turistik, sanayi, ticaret ve eğitim merkezi gibi;
– Çevre insanının
– İç ve dış turistlerin
– Kırsal ekonomiyi canlı tutan çevre köylerin üreticilerin ticaret merkezi olup olmadığının,
– Uygulanmakta olan toplu taşımalı eğitimde merkez niteliğinde olup olmadığının,
– Tarihi ve kültürel olarak durumunun ne olduğunun,
– Coğrafik olarak hizmet götürme imkanlarının ne olduğunun değerlendirilmesi gerekmektedir.
Ülkemizde büyük yerleşimlere çok uzak olan, ancak buna karşılık nüfusu da 2000’nin altında kalan bazı belediyeler, etraflarındaki köylere, mezralara ve diğer yerleşimlere ambulans, toplu taşıma, itfaiye, içme suyu gibi temel birçok hizmeti sunduğunu gözlerden uzak tutmamak gerekmektedir.
b) Coğrafik olarak nüfusu 2000’nin altında kalan belediyelerin tüzel kişiliklerinin kaldırılmasından ziyade;
– Çekim alanları içerisinde kalan yerleşimlerin tespit edilerek resen birleştirme yoluna gidilmesi ve böylece belediye hizmeti almayan birçok yerleşimin belediyelerin bünyesine katılması suretiyle belediyecilik hizmeti almasının sağlanması,
– Bunun mümkün olmadığı veya mümkün olabilecek olsa bile nüfusu düşük olan belediyelerin yakınlarında bulunan diğer belediyelerle birleştirilmeleri yoluna gidilmesi, böylece belediye hizmeti almaya alışmış olan mevcut halkın belediyecilik hizmetlerinden mahrum bırakılmaması
Yoluna gidilmesi de, bir seçenek olarak değerlendirilebilir.
c) Nihai olarak, yukarıda dile getirdiğimiz veya dile getirmemekle beraber benzer nitelikte olabilecek bazı alternatifler değerlendirildikten sonra nüfusu 2000’nin altında kalan ve bulunduğu coğrafyada kendi sınırlarındaki kısıtlı nüfustan başka bir kitleye hitap edemeyecek durumda olan belediyelerin durumu kapatılma açısından değerlendirilmelidir.
d) Yapılacak bu değerlendirme sonucunda nüfusu 2000’nin altında kalmasına rağmen öngörülen objektif kriterlere göre kapatılmaması yoluna gidilen belediyelerde, kullandırılan yetkilerde kısıntıya gidilmesi, ekonomik olarak ve hizmetin etkinliği açısından verimsiz olabilecek hizmetlerin bu belediyelerden görevsel olarak alınması, bu hizmetlerin özel idarelere devredilmesi suretiyle yürütülmesi, bu belediyelerde belediye organlarının üyelerinin sayısından teşkilat yapısına kadar daha dar bir yapılanma tercih edilmelidir.
[1] Geyikçeli, Direkli, Yalıköy, Pelitözü, Alanyurt, Karahasan, Eskiköy, Yokuşdibi, Kırlı, Yeşilkent, Yenikent, Hanyanı, Kösebucağı, Kaynartaş ve Topçam Belediye Başkanları.
