Bu konuda mevzuattakip.com.tr adlı sitede yayınlanan detaylı değerlendirme, konuyu tüm yönleri ile ortaya koymaktadır. Bu değerlendirmeye göre;
“Belediyelerde çalışan personelleri; memur, sözleşmeli personel, kadrolu işçi, geçici işçi ve şirket işçisi olmak üzere 5 grup altında sınıflandırmak mümkündür. 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun “İstihdam Şekilleri” başlıklı 4 üncü maddesinde; “Kamu hizmetleri; memurlar, sözleşmeli personel, geçici personel ve işçiler eliyle gördürülür.” hükmüne yer vererek kamu hizmetine bağlanma biçimlerini saymaktadır.1 Bu kısımda bahse konu kamu hizmetine bağlanma biçimleri sayılan statülere ilişkin güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasının belediyeler tarafından yapılıp yapılmayacağı, yapılacaksa hangi mevzuat dayanak alınarak iş ve işlem gerçekleştirileceği ile ilgili değerlendirmeler paylaşılacaktır.
Öncelikle kamu hizmetine bağlanma biçimlerinden “memur” statüsü ile ilgili kamu hizmetine girmede 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 48/A fıkrasının 8 nolu “güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması yapılmış olmak” hükmünün Anayasa Mahkemesinin E:2018/73 K:2019/65 sayılı kararı ile iptal edildiğinden iki önceki kısımda bahsetmiştik. Her ne kadar bu hüküm iptal edilse de belediyelere memur alınırken haklarında arşiv araştırması ve güvenlik soruşturması yapılıp yapılmayacağına ilişkin hüküm 7315 sayılı Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Kanunu’nun 3 üncü maddesinde düzenlenmiştir. Bu hükme göre belediyelere ilk defa veya yeniden memur alımında yahut kamu görevine atanacaklar hakkında arşiv araştırmasının yapılacağı, 3 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi uyarınca genel müdür ve daha üst düzeydeki pozisyonlara alınacak üst kademe yöneticileri içinse hem arşiv araştırması hem güvenlik soruşturmasının yapılacağı belirtilmektedir. Kısaca belediyelere memur alımında sadece arşiv araştırmasının yapılacağı; genel müdür ve üstü pozisyonlarda yer alan üst kademe yöneticileri için arşiv araştırmasının yanı sıra güvenlik soruşturmasının da yapılacağı unutulmamalıdır.
Belediyelere alınacak sözleşmeli personel hakkında güvenlik soruşturması yapılacağı Sözleşmeli Personel Çalıştırılmasına İlişkin Esasların 12 nci maddesinin 3 üncü fıkrası uyarınca hüküm altına alınmıştı. Ancak bu hüküm 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 48/A fıkrasının 8 nolu alt bendine atıfta bulunmaktaydı. Biraz önce de bahsettiğimiz gibi mezkur madde hükmü Anayasa Mahkemesinin E:2018/73 K:2019/65 sayılı kararı ile iptal edildiğinden sözleşmeli personel hakkında güvenlik soruşturması yapılması hususunda Sözleşmeli Personel Çalıştırılmasına İlişkin Esasların 12 nci maddesinin 3 üncü fıkrası hükümsüz hale gelmiştir. Ancak 7315 sayılı Kanunun 3 üncü maddesinin 1 inci fıkrasında yer alan “… statüsü veya çalıştırma şekline bağlı olmaksızın ilk defa veya yeniden memuriyete yahut kamu görevine atanacaklar hakkında yapılır.” hükmü herhangi bir statü veya çalıştırma şekli ayrımı gözetmediğinden kamu hizmetine bağlanma biçimlerinden olan sözleşmeli personel için de uygulanma imkanı tanıyacaktır. Dolayısıyla belediyelere sözleşmeli personel alımında sadece arşiv araştırması yapılacak olup güvenlik soruşturması yapılmayacaktır.
Belediyelerde görev yapan veya yapacak olan işçiler her ne kadar özlük hakları bakımında 4857 sayılı İş Kanununa tabi olsalar da ifa ettikleri görev bakımından Türk Ceza Kanunu’nun “Tanımlar” başlıklı 6/c bendi uyarınca kamu görevlisi sıfatına haiz olduğu düşünülmektedir. İşçiler ya da geçici işçiler hakkında güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması yapılıp yapılmayacağına ilişkin ne 4857 sayılı İş Kanunu’nda ne de Kamu Kurum ve Kuruluşlarına İşçi Alınmasında Uygulanacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik’te herhangi bir hüküm bulunmamaktadır. Ancak 7315 sayılı Kanunun 3 üncü maddesinin 1 inci fıkrasında yer alan “… statüsü veya çalıştırma şekline bağlı olmaksızın ilk defa veya yeniden memuriyete yahut kamu görevine atanacaklar hakkında yapılır.” hükmü herhangi bir statü veya çalıştırma şekli ayrımı gözetmediğinden kamu hizmetine bağlanma biçimlerinden olan işçi ve geçici işçi için de uygulanma imkanı tanıyacaktır. Çünkü yukarıda da bahsettiğimiz gibi işçiler belediyelerde ifa ettikleri görev bakımında kamu görevlisi sıfatına haizdir. Dolayısıyla belediyelere işçi veya geçici işçi alımında sadece arşiv araştırması yapılacak olup güvenlik soruşturması yapılmayacaktır.
Son olarak belediyelere alınacak şirket işçileri hakkında güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması yapılıp yapılmayacağına ilişkin düzenleme 2018/11608 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe giren “İl Özel İdareleri, Belediyeler ve Bağlı Kuruluşları ile Bunların Üyesi Olduğu Mahalli İdare Birliklerinin Personel Çalıştırılmasına Dayalı Hizmetlerinin Gördürülmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Karar”da belirtilmiştir. Mezkur kararın “Şirket Personelinde Aranacak Şartlar” başlıklı 4 üncü maddesinin 1 inci fıkrasının 6 ncı bendinde “Güvenlik Soruşturması ve/veya arşiv araştırması yapılmış olmak” hüküm altına alınmıştır. 7315 sayılı Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Kanunu’nun 3 üncü maddesinin 2 nci fıkrasında “(…) özel kanunları uyarınca güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasına tabi tutulan kişiler (…)” için hem güvenlik soruşturması hem de arşiv araştırmasının birlikte yapılacağı belirtildiğinden 2018/11608 sayılı Bakanlar Kurulu Kararının bahsi geçen maddesi uyarınca belediyeye şirket işçisi alırken yalnızca arşiv araştırması veya yalnızca güvenlik soruşturması yapılabileceği gibi hem arşiv araştırması hem de güvenlik soruşturmasının yapılmasında herhangi bir engel bulunmamaktadır.”
Değerlendirmede; belediyelerin, istihdam edecekleri memur, sözleşmeli personel, işçi ve şirket işçisi hakkında yapılacak arşiv araştırması ve güvenlik soruşturması işlemleri ile ilgili kendi uhdelerinde belediye başkanının görevlendireceği bir üst kademe yöneticisinin başkanlığında teftiş/denetim, personel ve hukuk birimleri ile uygun görülecek diğer birimlerden birer üyenin katılımıyla başkan dahil en az beş kişiden ve tek sayıda olacak şekilde Değerlendirme Komisyonları kuracakları, Değerlendirme Komisyonlarının, güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması yapmakla kanunen yükümlü kılınan MİT, Emniyet Genel Müdürlüğü ve mahalli mülki idare amirlikleri tarafından elde edilen ve kendilerine sunulan veriler doğrultusunda kamu hizmetine girmek isteyen kişi hakkında rapor hazırlayıp atamaya yetkili amire sunarak süreci sona erdirecekleri yar aldı.
Sonuç itibariyle, belediyelere alınacak personel hakkında gerçekleştirilecek güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması kavramlarının siyasi bir irade tarafından yönetilen belediye kamu tüzel kişiliğinde tartışmalara sebep olmaması için kişiler hakkında objektif kriterlere dayalı idari işlem tesis edilmesi gerektiği, kamu hizmetine bağlanma biçimlerinin hepsi için güvenlik soruşturması uygulamasının genel bir şart olmadığının da gözetilmesi gerektiği ifade edilmiştir.
Güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması için tüm detaylara erişmek için tıklayınız.
