Kalkınma Planı: Ülkemizin uzun vadeli bir perspektifle kalkınma vizyonunu gerçekleştirebilmek için belirlenen temel amaç, ilke, politika ve hedeflerini ortaya koymaktadır. Beş yıllık dönemlerde hazırlanmaktadır.
Orta Vadeli Program (OVP): Kalkınma planları, stratejik planlar ve genel ekonomik koşulların gerekleri doğrultusunda makro politikaları, ilkeleri, hedef ve gösterge niteliğindeki temel ekonomik büyüklükleri, gelecek üç yıla ilişkin toplam gelir ve gider tahminlerini, bütçe dengesi ve borçlanma durumu ile kamu idarelerinin ödenek teklif tavanlarını içeren OVP üç yıllık perspektifle hazırlanmaktadır.
Stratejik Plan: Kamu idarelerinin orta ve uzun vadeli amaçlarını, temel ilke ve politikalarını, hedef ve önceliklerini, performans göstergelerini, bunlara ulaşmak için izlenecek yöntemler ile kaynak dağılımlarını içermekte ve ilgili idarelerce beş yıllık bir dönem için hazırlanmaktadır.
Performans Programı: Bir mali yılda kamu idaresinin stratejik planı doğrultusunda yürütmesi gereken faaliyetleri, bu faaliyetlerin kaynak ihtiyacını, performans hedef ve göstergelerini içeren, idare bütçesinin ve idare faaliyet raporunun hazırlanmasına dayanak oluşturan programdır.
A. GENEL İLKELER
- Bütçe teklifleri; idare bütçesi ve çok yıllı bütçeleme anlayışı çerçevesinde 2022-2024 dönemini kapsayacak şekilde hazırlanacaktır.
- İdareler bütçe tahminlerini, 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun öngördüğü ilke ve esasları dikkate alarak mali saydamlığa, hesap verilebilirliğe katkı sağlayacak ve somut hizmet öncelikleri ve hedeflerini ortaya koyacak şekilde hazırlayacaklardır.
- 2022 yılı bütçesi, 2022-2024 yıllarını kapsayacağından hizmet planlamalarının, gider ve gelir tahminlerinin hizmet öncelikleriyle idarelerin hedeflerine uygun olarak hazırlanması gerekmektedir.
- İdareler bütçe tahmini yaparken 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu ile 5393 sayılı Belediye Kanunu’nda düzenlenmiş olan mahalli müşterek hizmetlerin yapılmasına öncelik vermeleri gerekmektedir.
- Gider ile gelir tahminlerine ilişkin bütçe fişleri, hizmet maliyeti ile gelir tahminlerinin hesaplanmasına ilişkin ayrıntılı ve somut verilere dayandırılmalıdır.
- İdareler bütçelerini Analitik Bütçe Sınıflandırmasına ilişkin izleyen bölümlerde yer verilen esas ve usullere uygun olarak hazırlayacaklardır.
- Bütçenin hazırlanmasında her bir birimin yürütmekte olduğu hizmetler gözden geçirilerek ihtiyaç duyulmayan, öncelik taşımayan veya mükerrerlik arz eden hizmetler için gider tahmininde bulunulmayıp, devam etmesine ihtiyaç duyulan hizmetler için önceki yıl verileri de ortaya konularak bu Rehberde belirtilen esaslar dâhilinde ödenek konulabilecektir.
- Gelir bütçesi (B) cetveli Mali Hizmetler/Strateji birimi tarafından hazırlanacaktır. Gelir sağlayan diğer birimlerin gelir tahminleri Mali Hizmetler/Strateji birimine gönderilerek konsolide edilecektir.
İdareler gelir tahminlerinde tüm gelir kaynaklarını dikkate alacaklar, önceki yıllar gerçekleşmeleri ve geleceğe yönelik beklentiler doğrultusunda yapılacak gelir tahminlerini gelir bütçe fişlerine yansıtacaklardır.
- Mali Hizmetler/Strateji birimleri bütçe tekliflerinin hazırlanmasını sağlamak üzere gerekli koordinasyonu yürüteceklerdir.
- Hizmet birimleri, taşıt edinimine ilişkin gider tahminlerinde, 17/3/2006 tarihli ve 2006/10193 sayılı Karar eki Hizmet Alımı Suretiyle Taşıt Edinilmesine İlişkin Esas ve Usullerde (değişiklikleriyle birlikte) yer alan hususları dikkate alacaktır.
- İdarelerce kamu alımlarında uzun vadeli ihtiyaç planlamasının yapılması ve buna ilişkin bütçe tekliflerinin hazırlanmasında, teknolojinin geliştirilmesi ve yerli üretimin teşvik edilmesi hedeflerinin de dikkate alınması gerekmektedir.
- İdareler bütçe tahminlerini; hizmetlerini ilk defa sunacakmış gibi değerlendirmeye tabi tutacak, öncelikli somut ihtiyaçlarını gözeterek hizmetlerin maliyetinin mümkün olan en düşük düzeyde tutulması için gerekli çalışmaları yürütecek ve mevcut harcama alanlarını gözden geçirerek verimsiz harcamaların tasfiye edilmesini sağlayacak şekilde yapacaklardır.
B. ANALİTİK BÜTÇE SINIFLANDIRMASI
- GİRİŞ
Bütçeler; ekonomide fiyat istikrarının, gelirin adil dağılımının ve sürdürülebilir büyümenin sağlanması ile yatırımların teşvik edilmesi gibi hedeflerin gerçekleştirilmesinde kullanılan en önemli mali araçlardan biridir. Bütçe harcamalarının nitelikleri ve etkileri farklı olduğundan bütçenin etkin bir mali araç olarak kullanılabilmesi için harcamaların temel ölçütlere göre sınıflandırılması gerekmektedir.
5018 sayılı Kanunda bütçelerin kurumsal, işlevsel ve ekonomik sonuçların görülmesini sağlayacak, gelir ve giderlerin ekonomik ve mali analizinin yapılmasına imkân verecek, hesap verilebilirliği ve saydamlığı sağlayacak şekilde Cumhurbaşkanlığınca uluslararası standartlara uyumlu olarak belirlenen sınıflandırma sistemine göre hazırlanacağı ve uygulanacağı hüküm altına alınmıştır.
Analitik Bütçe Sınıflandırması; giderin (kurumsal, fonksiyonel, finansman tipi ve ekonomik sınıflandırma), gelirin ve finansmanın sınıflandırması olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır.
Bu bölümlerle ilgili olarak 2022-2024 dönemi bütçe teklifleri hazırlanırken dikkat edilecek hususlar izleyen kısımlarda yer almaktadır.
- KURUMSAL SINIFLANDIRMA
2.1. Genel Esaslar
Kurumsal sınıflandırmada, yönetim yetkisi temel ölçüt olarak kabul edilmiştir. Kurumsal sınıflandırmayla siyasi ve idari sorumluluğun bütçede gösterilmesi hedeflenmektedir.
Öte yandan, 5018 sayılı Kanun’un 31 inci maddesinin birinci fıkrasında yer alan “Bütçeyle ödenek tahsis edilen her bir harcama biriminin en üst yöneticisi harcama yetkilisidir.” hükmü uyarınca kurumsal sınıflandırma yapısı, harcama yetkilisinin tespitinde belirleyici olmaktadır.
Kurumsal sınıflandırma dört düzeyden oluşur, her düzeyi iki haneli rakamla kodlanır. Kurumsal kodun;
– Birinci düzeyi; idarenin belediye, bağlı idare veya birlik olduğunu,
– İkinci düzeyi; belediye, bağlı idare ve birliklerin bulunduğu ilin plaka numarasını,
– Üçüncü düzeyi; büyükşehir belediyesini, il belediyesini, bağlı idareyi, ilçe belediyesini ve belde belediyelerinin ortak kodu ile birliklerin ortak kodunu,
– Dördüncü düzeyi; üçüncü düzeyde kod verilen belediye ve bağlı idarelerin birimleri ile il dâhilindeki her bir kasaba belediyesi ve birliği,
gösterir.
Sorumluluğu bulunmayan ve kuruluşu mevzuattan kaynaklanmayan birimler kurumsal sınıflandırmada kodlanmaz. Ancak, özel kalem müdürlüğü kadrosu bulunup bulunmamasına bakılmaksızın üst yönetimin gördüğü hizmetler özel kalem adı altında kodlanır.
5018 sayılı Kanun’a göre atanan ve doğrudan üst yöneticiye bağlı olarak denetim faaliyetlerinde bulunan iç denetçilerin her türlü giderlerinin karşılanmasına ilişkin ödeneklerin “Özel Kalem” altında ve idarenin ana fonksiyonuna uygun olarak açılacak ilgili fonksiyonundan yapılması gerekmektedir.
Birim maliyetlerinin tespitinde, kadronun tahsis edildiği birim esas alınacaktır.
Memurların öğle yemeğine yardım ödenekleri destek hizmetleri birimi veya benzer görevleri yürüten birim altında izlenecektir.
Maliyetlerin birimler itibarıyla ayrı ayrı tertiplerde izlenmesi ve teklif edilmesi esas olmakla birlikte, fiili, fiziki veya hukuki zorunluluklar gibi sebeplerle ayrılması mümkün olmayan veya ayrıldığı zaman anlamlı bir sonuca ulaşılamayan maliyetlerde, maliyetin tamamı tek bir birimde gösterilebilecektir. Örneğin, elektrik veya su saati ortak olan idarelerde tüm maliyet, destek hizmetleri birimi veya benzer görevleri yürüten birim altında gösterilebilecek veya maliyet, harcamayı ağırlıklı olarak yapan birim tertiplerinde yer alabilecektir.
Yeni kurulan veya yeniden teşkilatlandırılan idarelerin, bütçe tekliflerini hazırlamaya başlamadan önce kurumsal sınıflandırmanın III. ve IV. düzey (birim) detaylarını Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Yerel Yönetimler Genel Müdürlüğü ile görüşülerek belirlemeleri gerekmektedir.
Kurumsal kodlama, “Kurumsal Sınıflandırma Anahtarı”na göre yapılır (Örnek-1/A, 1/B).
- FONKSİYONEL SINIFLANDIRMA
3.1. Genel Esaslar
Fonksiyonel sınıflandırma Devletin faaliyet türlerini gösterir. Devlet faaliyetlerinin ve bu faaliyetlere yönelik harcamaların izlenmesi ve uluslararası karşılaştırma imkânı elde edilmesi, fonksiyonel sınıflandırma ile mümkün olabilmektedir. Ayrıca, bütçe politikalarının oluşturulmasında sektörel ayrımların yapılabilmesi de bu sınıflandırmanın hedefleri arasındadır.
Fonksiyonel sınıflandırma dört düzeyden oluşur, birinci düzeyi iki haneli, ikinci ve üçüncü düzeyi tek haneli, dördüncü düzeyi ise iki haneli rakamla kodlanır.
Birinci düzey, on gruba ayrılmış olan Devlet faaliyetlerinden belediye, bağlı idare ve birliklerin gördüğü hizmetleri; ikinci düzey, bu hizmetlerin bölündüğü programları; üçüncü düzey, nihai hizmetleri ihtiva eder.
Dördüncü düzey, muhtemel ihtiyaçlar için boş bırakılmış olup, projeler dördüncü düzeyde takip edilebilir.
Birinci düzey fonksiyonel kodlar ve hizmetler;
1- Genel Kamu Hizmetleri
2- Savunma Hizmetleri
3- Kamu Düzeni ve Güvenlik Hizmetleri
4- Ekonomik İşler ve Hizmetler
5- Çevre Koruma Hizmetleri
6- İskân ve Toplum Refahı Hizmetleri
7- Sağlık Hizmetleri
8- Dinlenme, Kültür ve Din Hizmetleri
9- Eğitim Hizmetleri
10- Sosyal Güvenlik ve Sosyal Yardım Hizmetleri
İdarenin bu hizmet gruplarından hiç birine girmeyen faaliyetleri, nitelik itibari ile en yakın olan gruba dâhil edilir. Nüfusu 5.000’in altında olan belde belediyelerinde; ekonomik sınıflandırma içerisinde yer alan “Personel Giderleri”, “Sosyal Güvenlik Kurumlarına Devlet Primi Giderleri”, “Yolluklar” ve “Tedavi ve Cenaze Giderleri”, fonksiyonel sınıflandırmanın “01- Genel Kamu Hizmetleri” içerisinde (3.9 kodunda) gösterilebilir.
İl özel idareleri ve belediyelerin ana fonksiyonu “01 – Genel Kamu Hizmetleri”, diğer idarenin ana fonksiyonu ise ağırlıklı olarak gördüğü hizmettir. Özel kalem ve denetim birimleri idarenin ana fonksiyonunda kodlanır.
İdareler, genel bütçe kapsamındaki kamu idareleri için belirlenen üç düzey fonksiyonel kodlardan sadece kendi faaliyetlerine ilişkin kodları kullanırlar.
Birimlerce yürütülen hizmetlerin birden fazla fonksiyon içermesi halinde maliyetler itibarıyla ayrılabilen ve anlamlı veri üretilebilen her bir fonksiyon için ayrı kod açılacaktır. Bu durumda, yardımcı hizmet birimleri için kodlama anahtarında belirtilen fonksiyonun yanında, yürütülen hizmetler dikkate alınarak gerekli diğer fonksiyonlar da ayrıca gösterilecektir.
5378 sayılı Engelliler Hakkında Kanun kapsamında engellilerin erişebilirliğinin sağlanması amacıyla yapılacak giderlere ilişkin ödenekler “10.1.2.05- Engellilerin Erişebilirliğinin Sağlanması Amacıyla Yapılacak Giderler” fonksiyonel kodunda gösterilecektir.
- FİNANSMAN TİPİ SINIFLANDIRMA
Finansman tipi sınıflandırma, yapılan harcamaların hangi kaynaktan finanse edildiğini göstermektedir. Bu sınıflandırma tipinin belirlenmesinde ödemenin nereye yapıldığı hususu önem taşımamaktadır.
Finansman tipi sınıflandırma aynı zamanda dış proje kredileri, özel ödenekler ile şartlı bağış ve yardımların da takibine imkân vermekte olup, özellikle mali mevzuat gereği ayrı tertiplerde izlenmesi gereken ödeneklerin takibine de olanak sağlamaktadır. Finansman tipi kodlama tek düzeyden oluşur ve tek haneli rakamla kodlanır.
Finansman tipi kodlar şunlardır:
1- Genel Bütçe Kapsamındaki Kamu İdareleri
2- Özel Bütçeli İdareler
3- Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar
4- Sosyal Güvenlik Kurumları
5- Mahalli İdareler
6- Özel Ödenekler
7- Dış Proje Kredileri
8- Bağış ve Yardımlar
İdarelerin gördüğü hizmetlerin finansmanı; kendi öz kaynakları ile sağlanıyorsa “5-Mahalli İdareler”, dış proje kredileri ile sağlanıyorsa “7- Dış Proje Kredileri”, bağış ve yardımlardan sağlanıyorsa “8-Bağış ve Yardımlar” kodu ile kodlanır.
- EKONOMİK SINIFLANDIRMA
Ekonomik sınıflandırmayla, idarenin görev ve fonksiyonlarını yerine getirirken yürüttüğü faaliyetlerin milli ekonomiye, piyasalara ve gelir dağılımına etkilerinin planlanması, izlenmesi ve değerlendirilmesi hedeflenmektedir. Ekonomik sınıflandırma; gelirlerin, harcama ve borç vermenin, finansmanın (gelir-gider farkı) sınıflandırması şeklinde üç bölümden oluşmaktadır.
Gelir ile harcama ve borç vermenin sınıflandırılmasında, karşılıklı veya karşılıksız, cari veya sermaye ayrımı öncelik taşımaktadır. Karşılıksız işlemler, Kanunun emrettiği hususlarda bir mal veya hizmet karşılığı olmadan yapılan vergi gelirleri gibi tahsilat ve ödemeleri kapsar. Sermaye ve cari harcama ayrımında ise, bütçe hazırlama rehberi ve merkezi yönetim bütçe kanununda belirlenen asgari değerler ile kullanım ömrü dikkate alınmaktadır.
Finansman (gelir-gider farkının) sınıflandırması, bütçe gelirleri ile giderleri arasındaki açığın hangi kaynaklardan, hangi şartlarla finanse edildiğini gösterir. Aynı şekilde bütçe gelirleri ile giderleri arasında bir fazlalığın söz konusu olması halinde de bu fazlalığın nasıl değerlendirildiği hususu, finansman sınıflandırması kapsamına girer.
Ekonomik sınıflandırma dört düzeyden oluşur, birinci düzeyi iki haneli, iki ve üçüncü düzeyi tek haneli, dördüncü düzeyi ise iki haneli rakamla kodlanır.
Birinci düzey ekonomik kodlar şunlardır:
1- Personel Giderleri
2- Sosyal Güvenlik Kurumlarına Devlet Primi Giderleri
3- Mal ve Hizmet Alım Giderleri
4- Faiz Giderleri
5- Cari Transferler
6- Sermaye Giderleri
7- Sermaye Transferleri
8- Borç Verme
9- Yedek Ödenekler
5.1. Harcama ve Borç Vermenin Sınıflandırması
Harcamaların ekonomik sınıflandırmasında, harcamanın cari veya sermaye, karşılıklı veya karşılıksız, karşılıklı ise hangi mallar ve hizmetler karşılığında, karşılıksız ise yerleşiklerle veya yerleşik olmayanlarla bağlantısı, harcamaların kurum içi veya kurum dışı kesimlere, teşebbüslere veya bunun dışındaki sektörlere yapılması gibi özellikler dikkate alınır.
Harcama; (borç vermeden farklı olarak) geri ödenmeyen, bir başka deyişle herhangi bir mali hak yaratmayan veya mevcut bir mali hakkı ortadan kaldırmayan ödemeler olarak tanımlanabilir. Harcama, cari ya da sermaye nitelikli olabilir; mal veya hizmet alımında olduğu gibi bir şey karşılığında yapılabileceği gibi karşılıksız olarak da yapılabilir. İdarenin itfa ödemeleri (kamu borçlarının anapara geri ödemeleri), finansman kısmında; kamusal amaçlarla verilen borçlar ise, borç verme bölümünde sınıflandırılacaktır.
Harcamalar ve borç verme, bu ilkeler ve ölçütler çerçevesinde, üç ana başlık altında incelenebilir:
5.1.1. Cari Giderler
Bu gider grubu, cari giderler ile cari transferlerden oluşmaktadır.
Personel giderleri, sosyal güvenlik kurumlarına devlet primi giderleri, bütçe hazırlama rehberi ve merkezi yönetim bütçe kanunları ile belirlenen asgari değerleri aşmayan ve normal ömrü bir yıl ya da bir yıldan az olan mal ve hizmet alım giderleri ile faiz giderleri cari giderlerdir.
Aşağıda yer alan her bir alım için ihtiyacın nereden ve hangi usulle temin edileceğine bakılmaksızın vergiler dâhil olmak üzere;
– Menkul mal alımlarında 25 bin Türk Lirasını,
– Gayrimaddi hak alımlarında 20 bin Türk Lirasını,
– Menkul malların bakım ve onarımlarında 25 bin Türk Lirasını,
– Gayrimenkullerin bakım ve onarımlarında 55 bin Türk Lirasını,
aşan tutarlar “03- Mal ve Hizmet Alım Giderleri” tertiplerinden ödenemez. “06- Sermaye Giderleri”ne ilişkin olarak yukarıdaki limitlerin uygulanmasında toplam proje ödeneği esas alınır.
5.1.2. Sermaye Giderleri
Bu gider grubu, sermaye giderleri ve sermaye transferlerinden oluşmaktadır.
Sermaye giderleri, normal ömrü bir yıldan fazla olan mal ve hizmet alımları ile sabit sermaye edinimleri ve gayri maddi aktiflerin edinimi için yapılan, bütçe hazırlama rehberi ve merkezi yönetim bütçe kanunları ile belirlenen asgari değerleri aşan ödemelerdir.
Sermaye ödeneklerinden yapılan harcamaların ilgili varlık hesaplarıyla ilişkilendirilmesi gerekmektedir. Bu giderlerden bazılarının niteliği gereği cari gider şeklinde kaydedilmesi gerekirken sermaye gideri şeklinde ödenekleştirilmesi nedeniyle “630.30 – Proje kapsamındaki cari giderler” hesabı kullanılarak doğrudan dönem gideri şeklinde kaydedildiği, bazı durumlarda ise yapılan giderlerin varlık hesapları ile ilişkilendirilebilecek iken sehven anılan hesaba kaydedildiği görülmektedir. Bu durumun giderilmesi amacıyla idarelerin sermaye giderine konu ödenekleri tahmin ederken öncelikle ödenek konusu harcamaların varlık hesaplarıyla ilişkilendirilip ilişkilendirilemediğini değerlendirmeleri gerekmektedir. Bu değerlendirme doğrultusunda gider tahminlerinin ilgili ekonomik kodlar kullanılmak suretiyle hazırlanması gerekmektedir.
Üretim amacıyla kullanılacak olan dayanıklı malların piyasadan satın alınması ya da üretilmesi için yapılan ödemeler sermaye giderleri kapsamında yer alır. Bu bölüme dâhil olan dayanıklı mal türleri, ikamete mahsus binalar, ikamete mahsus olmayan binalar ve diğer inşaat işlerini kapsayan gayrimenkul sabit sermaye malları ile ulaşım araçları, makineler ve diğer teçhizat gibi menkul sabit sermaye mallarıdır.
Sermaye giderleri aynı zamanda, mevcut sabit sermaye mallarına dâhil edilen mal ve hizmetler için bunları geliştirmek, ekonomik ömürlerini uzatmak, verimlerini artırmak, performanslarını geliştirmek veya bunları yeniden oluşturmak veya yapılandırmak amacıyla yapılan ödemeleri de kapsar. Mutad bakım-onarım ödemeleri ise, cari giderlere dâhil edilecektir. Bu gruba aynı şekilde, gayrimenkule dâhil olan mal ve hizmetler için yapılan harcamalar, araziler, binalar ve diğer sabit sermaye malları ile gayrimaddi aktifler üzerindeki mülkiyetin devredilmesi sırasında maruz kalınan masraflar ile iktisap edilmiş sabit sermaye aktiflerinin değeri içinde bulunan tüm hizmetler için yapılan harcamalar da dâhildir.
Öte yandan, amortismana tabi kıymetler arasında yer alsalar bile, küçük aletler, iş kıyafetleri, mutad bakımda kullanılan yedek parçalar, normal ömürleri bir yıldan fazla olsa dahi düşük değerli alet ve edevat ile benzeri kıymetler, sermaye giderleri arasında yer almayacaktır.
Sabit sermaye varlıkları için yapılan harcamanın miktarı, bunların satın alınması durumunda idare tarafından ödenen fiyattır. İdare tarafından üretildiği takdirde harcama miktarı, emek de dâhil olmak üzere üretim faktörleri ile malzemeler için yapılan ödemeler toplamıdır. Ancak, ülkemizdeki mevcut istihdam ve ücret rejimimizde çalışanlara yapılan ödemeler üretimle ve üretim dönemi ile doğrudan bağlı olmadığından, ücretlerin tamamı cari harcamalar bölümüne dâhil edilmiştir. Bu nedenle yatırım projeleri kapsamında personel giderlerine yer verilmeyecektir.
5.1.3. Borç Verme-Geri Ödeme
Borç verme/geri ödeme, kamusal bir amaçla ve bir mali hakka ya da taahhüde dayalı olarak yapılan işlemlerdir.
Bu bölüm, bir mali hakka veya idarenin teşebbüs mülkiyetinde hisse (sermaye) katılımına neden olan ödemeleri, nakit yönetimi ya da gelir elde etme amaçları dışında, kamu politikası amaçlarıyla elde tutulan hisseyi azaltan ya da sona erdiren gelirleri kapsar.
Borç verme/geri ödeme, bütçe sistematiği dışında çözümler üretilen bir bölümken analitik bütçe sınıflandırmasıyla bu tür harcamalar da bütçe sınıflandırması kapsamına alınarak bu alandaki eksiklik giderilmiştir. Ancak bu tür ödemeler nihai olarak bir gider olmadığı ve belirli bir süre içinde tahsil edileceği için konsolidasyon işlemlerinde elenerek giderler toplamına dâhil edilmeyecektir.
5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu’nun 27 nci maddesi kapsamında sadece bu maddedeki şartlar dahilinde büyükşehir belediyeleri bağlı idarelerine borç verme işlemi yapabilirler.
Ayrıca belediyeler Mahalli İdareler Bütçe İçi İşletme Yönetmeliği kapsamında kurdukları bütçe içi işletmelere iktisadi ve ticari işler için kuruluş sermayesi olarak borç verebilmektedir.
Bunun dışında belediyelerin birbirlerine veya diğer kurum ve kuruluşlara borç verme işlemi olmayacaktır.
5.1.4. Birinci Düzey Ekonomik Kodlar
Önceki kısımlarda değinilen tanım ve açıklamalar çerçevesinde, giderlerin ekonomik sınıflandırması dört düzeyli bir kod grubundan oluşmakta olup, I. düzeyde yer alan gider gruplarının açıklamaları ve bunlara ilişkin bütçe hazırlama esasları aşağıda yer almaktadır:
01- Personel Giderleri
Kamu personeli ile kamu personeli olmamakla birlikte mevzuatı gereğince ilgililere bordroya dayalı olarak yapılan ödemeleri kapsamaktadır. İdarenin işveren sıfatıyla ödediği sosyal güvenlik primleri “02- Sosyal Güvenlik Kurumlarına Devlet Primi Giderleri”ne dâhil edilecektir. Ayni nitelikteki ödemeler ile işçilere ödenen seyyar görev tazminatı ise “03- Mal ve Hizmet Alımları”na dâhil edilecektir.
a) Mevcut personelin etkin ve verimli çalışmasını sağlamak üzere, yerleşim merkezleri ve birimler arasında personel dağılımındaki dengesizliği giderecek tedbirler alınacak ve açıktan atama talepleri asgari seviyede tutulacaktır.
b) İdareler, 2022-2024 yılları için almayı planladıkları personelin pozisyonlarının tutar olarak ilave ödenek ihtiyacını her yıl için hesaplayarak ödenek öngöreceklerdir.
c) 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu gereğince kamu kurum ve kuruluşlarının kadro ve pozisyonlarında istihdam edilen personel arasından işyeri hekimi veya iş güvenliği uzmanı olma niteliğini haiz olanların görevlendirilmesi halinde ilgili mevzuatı kapsamında öngörülmüş ödemeler için talep edilecek ödenek tutarları ilgisine göre “01.1.5.02- İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Görevlendirme Ücretleri” ekonomik kodunda veya “01.2.5- Ek Çalışma Karşılıkları” ekonomik kodunda gösterilecektir.
ç) Personel giderleri; 5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 49 uncu maddesinin 8 inci fıkrasına göre yıllık toplam personel giderleri, gerçekleşen en son yıl bütçe gelirlerinin 213 sayılı Vergi Usul Kanununa göre belirlenecek yeniden değerleme oranı ile çarpımı sonucu bulunacak miktarın yüzde otuzunu geçmeyecek şekilde tahmin edilmelidir. Ayrıca İl Özel İdareleri, Belediyeler ve Bağlı Kuruluşları ile Bunların Üyesi Olduğu Mahalli İdare Birliklerinin Personel Çalıştırılmasına Dayalı Hizmetlerinin Gördürülmesine İlişkin Usul ve Esaslar’da belirtilen kanuni sınırlar da personel giderlerinin tahmininde göz önünde bulundurulmalıdır.
02- Sosyal Güvenlik Kurumlarına Devlet Primi Giderleri
İdarelerin işveren sıfatıyla Sosyal Güvenlik Kurumuna ödeyeceği sigorta primleri, bu bölümde izlenecektir.
İşveren sıfatıyla ödenecek sigorta ve sağlık prim ödemeleri, I. düzeyde “02- Sosyal Güvenlik Kurumlarına Devlet Primi Giderleri” altında, II. düzeyde istihdam türüne göre detaylandırıldıktan sonra III. düzeyde “6-Sosyal Güvenlik Kurumuna” kodu ile IV. düzeyde ilgisine göre “01- Sosyal Güvenlik Primi Ödemeleri” ve “02- Sağlık Primi Ödemeleri” ekonomik kodundan teklif edilecektir.
03- Mal ve Hizmet Alım Giderleri
Bu kısımdaki giderler, mal ve hizmet karşılığında yapılan faturalı ödemeleri kapsamaktadır. İdarelerin karşılığında herhangi bir mal veya hizmet almadığı karşılıksız ödemeler ile sermaye giderleri bu kapsam dışındadır.
Mal ve hizmet alımları ile ilgili gider tahminlerinde aşağıdaki esaslara uyulacaktır:
a) Yurt içi ve özellikle yurt dışı görevlendirmelerde azami tasarruf anlayışı esas alınmalı, görevlendirmeler titiz bir şekilde sorgulanmak suretiyle asgari süre ve sayıda tutulmalı ve buna göre ödenek öngörülmelidir.
b) Eğitim, kurs, seminer, panel vb. faaliyetler elverdiği ölçüde personelin görev mahallinde düzenlenmek suretiyle yolluk ödeneği ihtiyacı asgari seviyeye indirilmelidir.
c) İdareler, asli görevleri gereği memuriyet mahalli dışında ve belli bir görev bölgesi içinde fiilen gezici olarak görev yapan memur ve işçiler için seyyar görev tazminatı ödeneği öngörmelidir.
ç) Eğitim ve dinlenme tesisleri ile benzeri sosyal tesislerin işletme giderlerinin kendi gelirleriyle karşılanmasına özen gösterilmelidir.
d) Hizmetlerin, mevcut hizmet binalarında sürdürülmesine özen gösterilmeli ve kesinleşmiş mahkeme kararı veya tahliye kararı olan hizmet binaları dışında yeni kiralama, satın alma veya yeni inşaatlar için ödenek öngörülmemelidir.
e) İdarelerin 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununa göre iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini üçüncü şahıslara ihale yoluyla gördürmeleri veya 1219 sayılı Kanunun 12 nci maddesi kapsamında döner sermayeli sağlık kuruluşlarına kurumsal olarak hizmet alımı suretiyle yaptırmaları hallerinde bunlara ilişkin ödeneklerin “03.5.1.10- İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmeti Alım Giderleri” ekonomik kodu kullanılmak suretiyle yapılması gerekmektedir.
f) Telefon, mobil telefon, uydu bağlantılı mobil telefon, faks ve benzeri haberleşme imkanları için ödenek öngörülürken azami tasarruf anlayışıyla hareket edilmeli, tasarruf genelgelerine uygun olarak mevcut cihazların ekonomik kullanımı sağlanmalıdır.
g) Hizmet alımı suretiyle taşıt kullanılmasındaki amaç, kamudaki taşıt giderlerinin asgari seviyeye indirilmesi ve kaynakların savurganlığa yol açılmadan, bütçe olanaklarıyla uyumlu bir biçimde kullanımının sağlanmasıdır. Bu kapsamda İdarelerin, 17/3/2006 tarihli ve 2006/10193 sayılı Karar eki Hizmet Alımı Suretiyle Taşıt Edinilmesine İlişkin Esas ve Usullerin aşağıda kısa bir özeti verilen çerçevesine uyarak ödenek öngörmeleri gerekmektedir.
– Hizmet alımı suretiyle taşıt edinimi; yakıt hariç, şoförlü veya şoförsüz olarak yapılabilecektir. Bu kapsamda, yakıt dâhil taşıt edinimine gidilmesi uygulaması sona erdirilmiştir.
– İdare hizmetleri için ihtiyaç duyulan binek, station-wagon, arazi binek, kaptı kaçtı, panel ve pick-up tipi taşıtların hizmet alımı yöntemiyle ediniminde;
1) Şoför giderleri hariç yapılan taşıt kiralamalarında aylık kiralama bedeli (katma değer vergisi hariç, her türlü bakım-onarım, sigorta ve benzeri giderler dâhil), taşıtın Türkiye Sigorta, Reasürans ve Emeklilik Şirketleri Birliği tarafından yayımlanan ve harcama talimatının verildiği yılın ocak ayı itibariyle uygulanacak Motorlu Kara Taşıtları Kasko Değer Listesinde yer alan kasko sigortası değerinin %2’sini aşmayacaktır.
2) Şoför giderleri dâhil yapılan taşıt kiralamalarında aylık kiralama bedeli, bir önceki maddeye göre tespit edilecek tutara yürürlükteki brüt asgari ücretin yüzde elli artırımlı tutarının ilave edilmesi suretiyle hesaplanacak tutarı aşmayacaktır.
Şoför gideri dâhil taşıt kiralamalarında aylık kiralama bedeli hesabında; yemek, yol, resmi tatil ücreti ve benzeri giderler de dâhil yürürlükte bulunan brüt asgari ücretin yüzde elli artırımlı tutarı aşmayacak şekilde belirlenecek, işveren maliyeti kapsamında yer alan sosyal sigorta ve genel sağlık sigortası işveren payı (%20,5) ve işsizlik sigortası işveren payı (%2) ile işçilik maliyeti üzerinden hesaplanan sözleşme giderleri ve genel giderler (%4) ise idarelerce ayrıca dikkate alınacaktır.
ğ) Temsil, ağırlama, tören, fuar, kongre ve benzeri faaliyet ve etkinlikler için katılım sayısı asgari seviyede tutulmak suretiyle ödenek öngörülmeli ve mali yıl içinde bu alandaki uygulama tasarruf anlayışı içerisinde yürütülmelidir.
h) Sadece zorunlu hallerde döşeme ve demirbaş alımı için ödenek öngörülmelidir. Döşeme ve demirbaş alımı için ödenek öngörülürken demirbaş standardizasyonu ilkelerine uyulmalı ve mevcut imkânlarla yetinme gayreti içinde olunmalıdır.
ı) Büro makineleri ve demirbaş alımları ile ilgili ödenek öngörülürken Devlet Malzeme Ofisi Genel Müdürlüğü’nün geçerli olan satış fiyatları dikkate alınmalıdır.
i) Bilgisayar ve bilgi işlem sistemlerinin yenilenmesi ve genişletilmesine ilişkin olarak mevcut kapasitenin etkili, ekonomik ve verimli kullanımı esas alınmalıdır. Bu amaçla öngörülecek ödeneklerde mevcut kapasite ile hizmet hedefleri arasındaki ilişki göz önünde bulundurulmalıdır.
j) Yayın alımlarında ve kırtasiye ihtiyaçlarının karşılanmasında azami tasarruf anlayışı içerisinde hareket edilmelidir.
k) İdarelerce yapılacak ödenek tahminlerinde aşağıda ifade edilen hususlar dikkate alınmalıdır.
– İdare faaliyetlerinin tanıtımıyla ilgili ajanda, bloknot, çanta vb. malzemelerin basım ve dağıtımı yapılmamasına özen gösterilmelidir.
– Stratejik plan, performans programı ve benzeri belgeler ile İdare faaliyetlerinin tanıtımıyla ilgili kitap, dergi, broşür, yayın vb. yazılı dokümanlar istisnai olarak ve çok sınırlı sayıda orta kalitedeki kâğıtlara basılmalı, bu dokümanların elektronik ortamda dağıtımı sağlanmalıdır.
– İdarelerce verilen hizmetlerin mümkün olduğunca elektronik ortamda yürütülmesi sağlanmalıdır.
04- Faiz Giderleri
Faiz, ödünç alınan paranın kullanımı karşılığında yapılan ödeme olarak tanımlanmaktadır. Bu itibarla, faiz ödemeleri borç alınan paranın anapara geri ödemesinden ve borçlanma için ödenen komisyon ve ihraç giderlerinden ayrılır. Sadece idare borçlarına ilişkin faiz ödemeleri bu bölümde yer alacaktır. Borçlanmaya ilişkin olarak ödenen komisyon ve ihraç giderleri ise mal ve hizmet alımları kapsamında gösterilecektir.
05- Cari Transferler
Sermaye birikimi hedeflemeyen ve cari nitelikli mal ve hizmet alımını finanse etmek amacıyla yapılan karşılıksız ödemelerdir. Genel olarak ayni işlemler analitik bütçe sınıflandırmasının kapsamı dışında olduğundan ayni transferler de bu kapsamda yer almayacaktır. Transferler nihai olarak kimin yararlandığına göre değil, kime ödendiğine göre sınıflandırılmalıdır. Bu çerçevede aşağıda belirtilen hususların dikkate alınması gerekmektedir;
a) Transfer ödemelerinin cari veya sermaye nitelikli olduğu hususunda bir ayrım yapılamıyorsa söz konusu gider, cari transferler arasında yer alacaktır.
b) İdareler, Sosyal Güvenlik Kurumuna, mevcut sosyal güvenlik mevzuatı hükümlerine göre ek karşılıklar, emeklilik ikramiyeleri ve makam tazminatı gibi mali yükümlülüklerin ödenebilmesi için bütçelerinde gerekli ödenekleri “05.1.2.05- Sosyal Güvenlik Kurumu’na” ekonomik kodunda yapacaklardır.
c) Memurların öğle yemeğine yardım ödenekleri “05.3.1.05- Memurların Öğle Yemeğine Yardım” kodunda yer alacaktır.
d) Eğitim, sağlık, barınma gibi muhtelif amaçları gerçekleştirmek üzere ve cari nitelikli harcamalarına katkı amacıyla hane halkına yapılan karşılıksız desteklerle ilgili ödenekler “05.4- Hane Halkına Yapılan Transferler” kodu altında amacına göre ilgili III. ve IV. düzey kodlarda gösterilecektir.
06- Sermaye Giderleri
Sermaye giderleri, normal ömrü bir yıldan fazla olan mal ve hizmet alımları ile sabit sermaye edinimleri ve gayri maddi aktiflerin edinimi için yapılan, bütçe hazırlama rehberi ve bütçe kanunları ile belirlenmiş asgari değeri aşan ödemelerdir.
5018 sayılı Kanun’un 25 inci maddesi gereğince, mahallî idarelerin yatırımlarının uygulanması ve izlenmesine ilişkin Cumhurbaşkanlığınca belirlenen usul ve esaslar aşağıda açıklanmıştır;
Mahalli idarelerin (il özel idareleri ve belediyeler ile bunların kurdukları birlik ve idareler) dış kredili projelerinin belirlenmesinde borç stoku limitleri içinde kalınması esastır.
Mahalli idarelerin dış finansman (kredi ve/veya hibe) kullanımı söz konusu olan projeleri; makro politikalar, sektör programları, bölge planları ve yatırım öncelikleri ile stratejik plan ve performans programı dikkate alınarak Yatırım Programı Hazırlama Rehberi’nde yer alan esaslar çerçevesinde teklif edilecektir.
Dış finansman kullanımı olan projelerden İLBANK yatırım programında yer almak üzere teklif edilenlere öncelik verilecektir.
Dış kredi kullanımından doğacak yükümlülükler ilgili mahalli idarelerce yerine getirilecektir.
Avrupa Birliği (AB) hibeleriyle finanse edilmesi planlanan projeler de Yatırım Programı Hazırlama Rehberi’ndeki esaslara göre yatırım programına alınır. Ayrıca ihale aşamasında ya da uygulama esnasında oluşabilecek proje değişiklikleri için de Strateji Bütçe Başkanlığının uygun görüşü aranır
İdareler yatırımlarla ilgili hususlarda yukarıda belirtilen hususlar ile Stratejik Plan ve Performans Programında yer alan ilke, esas ve önceliklere uyacaklardır.
2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu uyarınca, yeterli ödenek temin edilmeden kamulaştırma işlemine başlanamayacağından, ödenekler projelerin gerçek kamulaştırma ihtiyacını yansıtacak şekilde yapılmalıdır.
Araştırma projelerine ilişkin yatırım gider tahminlerinde personel giderlerine yer verilmemelidir.
07- Sermaye Transferleri
Bütçe dışına sermaye birikimi amaçlayan ve sermaye nitelikli mal ve hizmetlerin finansmanı amacıyla yapılan karşılıksız ödemelerdir. Transferin cari nitelikli mi yoksa sermaye nitelikli mi olduğunu belirlemek için cari–sermaye ayrımında esas alınan kriterler kullanılmalıdır.
İdarelerin iştiraklerinin bulunduğu şirketlere bütçeden yapılacak transferler, bu kuruluşların verimlilik ve karlılıklarını artırmalarını teşvik etmek amacıyla ve özelleştirme uygulamaları da dikkate alınarak en az seviyede tespit edilmelidir.
08- Borç Verme
Bir mali hakka veya idarelerin mülkiyetinde hisse (sermaye) katılımına neden olan ödemeleri kapsar.
09- Yedek Ödenekler
Bütçede başlangıçta öngörülemeyen hizmet karşılıkları olarak veya yapılan tahminlerin yıl içi gelişmeler neticesinde tutmaması ihtimaline karşılık hizmetlerin aksamaması için ihtiyat olarak ayrılan ödeneklerdir.
5.1.5. Diğer Hususlar
Yukarıda 9 grupta gösterilen I. düzey ekonomik kodların II. III. ve IV. düzey detayları EK: ES 2,3 ve 4’te yer almaktadır.
– Harcamaların ekonomik sınıflandırması yapılırken, fiziki ve fiili olarak ayrılabilen ve ayrı izlenmesi anlamlı olan bütün giderler ayrı tertiplerde bütçelenmelidir.
– Geçen yıl borçları ve ilama bağlı borçlar ayrı tertiplerde izlenmeyerek ve borcun kaynağına göre cari yıl bütçesinin ilgili tertiplerinden ödenmelidir.
– Red ve iadeler bütçede gider olarak gösterilmeyecek, iadesi gereken tutarlar gelirlerden düşme şeklinde ve muhasebe sisteminde gösterilecektir.
Giderin ve gelirin ekonomik kodları ve açıklamaları ile fonksiyonel kodlar ve açıklamaları Analitik Bütçe Sınıflandırmasına İlişkin Rehberde yer almaktadır. Bütçe tekliflerinin hazırlanması ile gider ve gelir kayıtlarında bu Rehber esas alınacaktır.
5.2. Gelirlerin Ekonomik Sınıflandırması
Gelirler, karşılıklı veya karşılıksız olarak herhangi bir mali hakka dayanmaksızın yapılan tahsilatlardır. Gelirlerin ekonomik sınıflandırması EK: ES5’te yer almakta olup, (B) işaretli cetvellerin hazırlanmasında bu sınıflandırma esas alınacaktır.
5.3. Finansmanın Ekonomik Sınıflandırması
İdarelerin finansman açıklarını karşılamak amacıyla, kendi yükümlülükleri karşılığında yaptığı ödeme ve tahsilatlar olarak tanımlanan finansmanın ekonomik sınıflandırması EK: ES6’da yer almakta olup finansmanın ekonomik sınıflandırması bu cetvele göre hazırlayacak ve bütçe tekliflerine ekleyeceklerdir.
C. DİĞER HUSUSLAR
Bütçe teklifleri hazırlanırken “Bütçe Hazırlama Rehberi” doğrultusunda tüm formlar eksiksiz ve doğru bir şekilde doldurularak belirtilen ilke ve standartlar ile kodlama sistemine uyulmalıdır. Ekonomik sınıflandırmanın IV. düzeyinde hazırlanan bütçe fişlerinin gerekçelerinde genel ifadeler yerine hesaplamalara dayanan ayrıntılı bilgilere yer verilmelidir.
EK-1 ANALİTİK BÜTÇE SINIFLANDIRMASI CETVELLERİ | |
CETVEL NO | CETVEL ADI |
KS-1 | Kurumsal Sınıflandırma Anahtarı |
KS-2A | Kurumsal Sınıflandırma Birinci Düzey |
KS-2B | Kurumsal Sınıflandırma İkinci Düzey |
KS-2C | Kurumsal Sınıflandırma Üçüncü Düzey |
KS-2D | Kurumsal Sınıflandırma Dördüncü Düzey |
FS-1 | Birinci Düzey Fonksiyonel Kodlar |
FS-2 | İkinci Düzey Fonksiyonel Kodlar |
FS-3 | Üçüncü Düzey Fonksiyonel Kodlar |
FS-4 | İdari Birimlerin Fonksiyonel Sınıflandırma Anahtarı |
FTS-1 | Finansman Tipi Sınıflandırma |
ES-1 | Ekonomik Sınıflandırma Birinci Düzey Gider Kodları |
ES-2 | Ekonomik Sınıflandırma İkinci Düzey Gider Kodları |
ES-3 | Ekonomik Sınıflandırma Üçüncü Düzey Gider Kodları |
ES-4 | Ekonomik Sınıflandırma Dördüncü Düzey Gider Kodları |
ES-5A | Ekonomik Sınıflandırma Birinci Düzey Gelir Kodları |
ES-5B | Ekonomik Sınıflandırma İkinci Düzey Gelir Kodları |
ES-5C | Ekonomik Sınıflandırma Üçüncü Düzey Gelir Kodları |
ES-5D | Ekonomik Sınıflandırma Dördüncü Düzey Gelir Kodları |
ES-6 | Finansmanın Ekonomik Sınıflandırması |
EK-2 BÜTÇE HAZIRLIK ÇALIŞMALARINDA KULLANILACAK FORMLAR | ||
Sıra No | Cetvel Adı | Örnek No |
1 | Belediye, Bağlı İdare ve Birlikler Kurumsal Sınıflandırma Anahtarı | Örnek 1/B |
2 | Hizmet Gerekçesi ve Hedefleri | Örnek-2 |
3 | Gider Bütçe Fişi | Örnek-3/A |
4 | Gelir Bütçe Fişi | Örnek-3/B |
5 | Fonksiyonel Sınıflandırmaya Göre Ödenek Teklifleri İcmal Cetveli | Örnek-4 |
6 | Ekonomik Sınıflandırmaya Göre Ödenek Tek. İcmal Cetveli (Birinci Düzey) | Örnek-5 |
7 | Ekonomik Sınıflandırmaya Göre Ödenek Tek. İcmal Cetveli (İkinci Düzey) | Örnek-6 |
8 | Fonksiyonel ve Ekonomik Sınıflandırma Düzeyinde …Yılı Bütçe Teklif Cetveli | Örnek-7 |
9 | Fonksiyonel ve Ekonomik Sınıflandırma Düzeyinde İzleyen İki Yıl Bütçe Teklifi Cetvelleri | Örnek-8 |
10 | Ödenek Cetveli (Teklif) | Örnek-9 |
11 | Bütçe Gelirleri Cetveli | Örnek-10 |
12 | Birleşik Gider Bütçesi Tasarısı | Örnek-11 |
13 | Birleşik Gelir Bütçesi Tasarısı | Örnek-12 |
14 | Birleşik Finansmanın Ekonomik Sınıflandırması Cetveli | Örnek-13 |
15 | Ödenek Cetveli (A) | Örnek-14 |
16 | Gelirlerin Ekonomik Sınıflandırması (B) Cetveli | Örnek-15 |
17 | Finansmanın Ekonomik Sınıflandırması Cetveli | Örnek-16 |
18 | Gelirlerin Yasal Dayanağı (C) Cetveli | Örnek-17 |
19 | Çok Yıllı Gider Bütçesi Cetveli | Örnek-18 |
20 | Çok Yıllı Gelir Bütçesi Cetveli | Örnek-19 |
21 | Çok Yıllı Finansmanın Ekonomik Sınıflandırması Cetveli | Örnek-20 |
22 | Gelecek Yıllara Yaygın Yüklenmeleri Kapsayan Taahhütler (G) Cetveli | Örnek-21 |
23 | Memur Olmayanlara Verilecek Yollukları Gösterir (H) Cetveli | Örnek-22 |
24 | İhdas Olunan Memur Kadrolarını Gösterir (K-1) Cetveli | Örnek-23 |
25 | İhdas Edilen Sürekli İşçi Kadrolarını Gösterir (K-2) Cetveli | Örnek-24 |
26 | 237 sayılı Taşıt Kanunu’na Göre Satın Alınacak Taşıtları Gösterir (T-1) Cetveli | Örnek-25 |
27 | Mevcut Taşıtları Gösterir (T-2) Cetveli | Örnek-26 |
28 | Ayrıntılı Harcama Programı | Örnek-27 |
29 | Finansman Programı | Örnek-28 |
KAYNAK:https://yerelyonetimler.csb.gov.tr/butce-hazirlama-rehberi-i-103179